یاتاقان زدن ماشین | ۶ دلیل یاتاقان زدن

به گزارش کامیون نیوز – موتورهای درون سوز از تعداد زیادی از قطعات کوچک و بزرگی تشکیل شده اند که وجود و سلامت آن‌ها در موتور خودرو امری ضروری و حیاتی می‌باشد. برای شناخت و درک بهتر کارایی یاتاقان بهتر است در ابتدا با قطعات مرتبط آن به صورت مختصر آشنا شوید.

پیستون، یکی از مهمترین قطعات موتوری خودرو می‌باشد که ظاهری استوانه ای و توخالی دارد. این قطعه داخل سیلندر حرکت خطی انجام می‌دهد یعنی عمل رفت و برگشت را درون سیلندر انجام می‌دهد تا تراکم مخلوط سوخت وهوا صورت بگیرد و برای فرآیند احتراق آماده شود.

در حقیقت این حرکت خطی عامل ایجاد نیروی موتور است. جهت به گردش درآوردن چرخ‌های خودرو، باید حرکت پیستون را به نیروی چرخشی یا دورانی تبدیل نمود. شاتون و میل لنگ که نیز جزو قطعات ضروری موتور هستند این عمل مهم را میسّر می‌سازند.

حال، قسمتی از شاتون که روی میل لنگ سوار شده دو تکه است و آن‌ها را کپه یاتاقان متحرک می‌نامند. در داخل کپه‌ها، پوسته‌هایی به صورت دو نیم استوانه قرار گرفته است که به آن یاتاقان (Bearings) گفته می‌شود. این یاتاقان‌ها روی لایه ای از روغن حرکت می‌کنند. اگر به هر دلیلی این لایه روغن از بین برود تماس فلز با فلز صورت می‌گیرد که نتیجه اش اصطکاک و تولید حرارت شدید است. تصویر زیر اتصال شاتون به میل لنگ را نشان می‌دهد.

یاتاقان چیست؟

همان طور که گفته شد موتور خودرو از قطعات زیر و درشت زیادی ساخته شده است که عملکرد صحیح آن به عدم اصطکاک این قطعات بستگی دارد. تماس قطعات فلزی موتور با سرعت بالا به یکدیگر موجب افزایش دمای موتور، ساییدگی و بروز مشکلات اساسی برای خودرو می‌شود.

در این میان یاتاقان (Bearing) قطعه ای است که به عنوان مهم ترین بخش چرخشی موتور شناخته می‌شود که کارهای زیادی می‌کند و بسیار کارآمد به نظر می‌رسد. این قطعه از قطعات ذکر شده در قسمت بالا یعنی میل لنگ و شاتون پشتیبانی می‌کند و از آسیب رسیدن به میل لنگ که هزینه تعمیر و تعویض آن بسیار بالا است جلوگیری می‌کند. یاتاقان باعث می‌شود حرکت قطعات آسان تر شود و تسهیل پیدا کند. ضمن انجام این عمل اصطکاک ایجاد شده را به کمترین حالت ممکن می‌رساند. همچنین از لرزش قطعات مکانیکی و ایجاد سروصدای بیش از حد جلوگیری می‌کند.

در حقیقت، یاتاقان‌ها بالشتک‌هایی هستند که با قرار گرفتن در زیر میل لنگ مانع از اصطکاک فلزات موتور می‌شوند. پس واضح است که یاتاقان زدن به معنای خرابی این قطعه و ایجاد برخورد بین قطعات فلزی موتور است.

میل لنگ خودرو توسط یاتاقان به شاتون و پایه نگهدارنده بدنه موتور متصل می‌شود. لایه روغنی که در زیر یاتاقان قرار دارد مانع از برخورد و اصطکاک فلزات به یکدیگر می‌شود. حال اگر این لایه روغن از بین رود در نتیجه تماس فلزات، گرمای زیادی تولید خواهد شد. این رخداد که به عنوان یاتاقان زدن خودرو شناخته می‌شود می‌تواند موجب کج شدن میل لنگ خودرو شود. بنابراین پس از یاتاقان زدن باید موتور خودرو را به سرعت خاموش کرد.

در بخش زیر وظایف یاتاقان به صورت خلاصه شرح داده شده است.

وظایف یاتاقان موتور خودرو چیست؟

1. تسهیل حرکت قطعات موتوری (میل لنگ و شاتون)
2. جلوگیری از لرزش قطعات مکانیکی
3. حذف سر و صدای ناشی از از انتقال نیرو بین قطعات
4. به حداقل رساند اصطکاک ایجاد شده بین قطعات
5. محکم نگه داشتن قطعات در کنار یکدیگر

انواع یاتاقان‌ها در موتور خودرو

یاتاقان‌ها بر اساس عملکرد خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر هستند:

• یاتاقان‌های ساده: این مدل از یاتاقان‌ها عمر زیادی ندارند و به علت اصطکاک بالا دچار لقی می‌شوند. از این یاتاقان‌ها برای خودروهایی با سرعت پایین استفاده می‌شود. یاتاقان‌های ساده در سر محور و بوش‌ها استفاده می‌شوند
• یاتاقان غلتشی: در ساختار این نوع یاتاقان از ساچمه‌هایی به منظور کاهش سایش و اصطکاک و چرخش آسان تر استفاده می‌شود. اگر چه طول عمر این نوع یاتاقان بیشتر است اما به دما و ارتعاش حساسیت زیادی دارد. بلبرینگ و رولبرینگ دو نمونه از یاتاقان‌های غلتشی محسوب می‌شوند.
• یاتاقان لغزشی: این نوع از یاتاقان به عنوان تکیه گاه برای قسمت‌های چرخنده در جهت‌های شعاعی و محوری استفاده می‌شود. به منظور کاهش اصطکاک در این مدل از سیال یا گاز برای تحمل بار استفاده می‌شود. واضح است که چون سایش در این نوع یاتاقان کمتر از نمونه‌های پیشین است و تنها در شروع و پایان کار مقدار کمی نسبت به سایر مدل‌ها دچار ساییدگی می‌شوند طول عمر بالایی خواهند داشت و نیاز به نگهداری نخواهند داشت.
• یاتاقان مغناطیسی: این مدل از یاتاقان‌ها با نام یاتاقان مگنتی هم نیز شناخته می‌شود. در این مدل به جای ساچمه یا سیال از میدان مغناطیسی که نیروهای وارد شده را متحمل و برای جلوگیری از برخورد دو قسمت فلزی به یکدیگر استفاده می‌شود. این نوع یاتاقان  با اینکه مصرف انرژی بالایی دارند از طول عمر بالایی نسبت به سایر مدل‌ها برخوردار است.
• یاتاقان‌های مرصع: سرعت این نوع یاتاقان بسیار کم است و از آن به طور معمول در ساخت ساعت استفاده می‌شود. تحمّل نیرو در این نوع از یاتاقان به وسیله پیچیدن یکی از اجزای خارج از مرکز در محور است.

همچنین یاتاقان‌ها از نوع حرکت به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند.

1. نوع ثابت: یاتاقان‌های ثابت که به آنها یاتاقان میل لنگ نیز گفته می‌شود  به عنوان تکیه گاه میل لنگ عمل می‌کنند و محور را به میل لنگ متصل و لقی آن را تنظیم میکنند.
2. نوع متحرک: یاتاقان‌های متحرک که به آنها یاتاقان شاتون نیز گفته می‌شود بین شاتون و میل لنگ قرار می‌گیرند و از لقی شاتون ممانعت می‌کنند.

یاتاقان زدن ماشین

همان طور که متوجّه شدید وجود یاتاقان‌ها باعث می‌شود که اصطکاک بین فلزات حذف شود. هر گونه اختلالی در این مکانیزم باعث از بین رفتن لایه روغن و تماس فلز با فلز خواهد شد که در اصطلاح به آن یاتاقان زدن می‌گویند.

یاتاقان زدن یعنی از بین رفتن اجزایی که مانع از اصطکاک قطعات موتوری می‌شود.

سایش و گرمای زیاد سبب ذوب شدن و از بین رفتن سطح داخلی یاتاقان‌ها که آبکاری شده اند ( بابیت Babbitt ) می‌شود در نتیجه فلز با فلز تماس پیدا کرده و صدای تلق تلق به گوش می‌رسد که راننده با تجربه باید موتور را سریعاً خاموش کند.

اگر میزان ذوب شدن بابیت زیاد باشد پس از سرد شدن به میل لنگ چسبیده و مانع حرکت میل لنگ و روشن شدن موتور می‌شود ولی اگر میزان ذوب شدن کم باشد موتور روشن می‌شود ولی صدای لق لق می‌دهد.

توجه: وقتی موتور یاتاقان می‌زند بلافاصله باید موتور خاموش شود در غیر این صورت سبب کج شدن میل لنگ خواهد شد.

استفاده از روغن موتور نامرغوب و غیر اصلی (Fake) و تعویض دیر هنگام آن سبب بروز حالت لجنی در روغن می‌شود. در این حالت با پدیدار شدن رسوبات و جرم قطعات خودرو دچار جرم‌ گرفتگی می‌شوند زمانی که این جرم‌گرفتگی به مجاری روغن نفوذ کند سبب اختلال در فرآیند روغن‌کاری می‌شود. جرم‌گرفتگی مسیرهای انتقال روغن و جرم‌گرفتگی خود پمپ روغن سبب عدم روغن‌کاری صحیح یاتاقان‌ها می‌شود و یاتاقان‌ها در شرایط بسیار بدی قرار می‌گیرد. وجود براده آهن در کف کارتل روغن سبب تجمع پلیسه و رسوبات در توری فیلتر روغن می‌شود. سیستم CVVT و زنجیر تایم و سفت کن‌های هیدرولیکی آن نیز جرم شدیدی می‌گیرد. با باز کردن پایین موتور متوجه می‌شوید که بابیت یاتاقان‌های متحرک سیلندرها نیز از بین رفته است.